W Polsce model Yamahy XTZ 750 Super Tenere jest mniej znany niż konkurencyjna Honda XRV 650-750 Afryka Twin. Nie wchodząc w szczegóły odwiecznego sporu „która lepsza” (ST vs AT) postaram się przybliżyć historię tego modelu, który 20 lat temu zwyciężał wszystkie najtrudniejsze rajdy.
Co to jest Tenere?
Tenere to najsurowszy obszar pustynny w Afryce położony na terenie Nigru i Czadu, mordercze 600 kilometrów kwadratowych płaskiego terenu bezludzia, przez który biegła trasa Rajdu Paryż-Dakar. Tym przydomkiem oznaczano kolejne modele enduro Yamahy. Nie przypadkowo miano „Super Ténére” otrzymał topowy, największy model Yamaha XTZ 750 powstały w 1988 roku „z myślą o pokonaniu pustyni i zwyciężaniu w słynnym Rajdzie Paryż-Dakar”. Model „cywilny” czyli XTZ był w sprzedaży od końca 1988 roku do połowy roku 1995. Model rajdowy czyli YZE wygrywał w Dakarze siedmiokrotnie w latach 1991-1998 za wyjątkiem roku 1994. Warto tu wspomnieć o Francuzie Stephanie Peterhanselu, kierowcy fabrycznym Yamahy, który sześciokrotnie zajął pierwsze miejsce na 10 startów motocyklami spod znaku trzech kamertonów.
Yamaha Super Tenere startowała najczęściej w barwach Yamaha France oraz Yamaha Sonauto (jednego z francuskich dealerów marki) oraz pod flagą włoską – Yamaha Belgarda.
Belgarda
Sonauto
Yamaha France
Rok 1994…
Niektóre źródła podają, że YZE wygrał ośmiokrotnie, w tym również w 1994, co nie jest prawdą, bo wygrała wtedy Cagiva Elefant 900 (prowadzona przez Ediego Orioli, który za dwa lata triumfował w rajdzie właśnie na YZE), ale historia Dakaru w tym roku jest bardziej skomplikowana. Rajd ten miał wtedy wyjątkowego pecha – Yamaha nie wystartowała w Dakarze bo miała za mało czasu na przygotowanie modelu YZE wg nowej specyfikacji, za to wystartowała kolejny raz w rajdzie Paryż-Moskwa-Pekin. Na czym polegały nowości podziału na klasy? Po tylu latach trudno odnaleźć polskie źródła, a na stronie rally-tenere.net ( link http://www.rallye-tenere.net/mofr.html#Kl_Galerie ) czytamy, że organizator Dakaru Tierry Sabine dał szanse amatorom startującym na maszynach seryjnych i stworzył osobne klasy: Silluete (maszyny seryjne), Maraton (brak przeróbek określonych specyfikacją części i materiałów), Superprodukcja (zmiany dowolne – produkcja min 15 szt, i koszt max 140 000 Fr/szt).
Pechowy Rajd Dakar w roku 1994 tak opisuje Wikipedia „Nowym dyrektorem rajdu zostaje Claude Fenouil, który wytycza trasę nową trasę rajdu Paryż-Dakar-Paryż; w drodze powrotnej do stolicy Francji, wszyscy zawodnicy, łącznie z późniejszym zwycięzcą, odpuszczają sobie 70-kilometrowy fragment trasy, na którym znajduje się Punkt Kontroli Przejazdu; jedynie dwa Mitsubishi, uniesione duchem rywalizacji, próbują zawzięcie pokonać wydmy i za przekroczenie limitu czasu zostają wykluczone z wyścigu. Cały zespół fabryczny ostentacyjnie wycofuje się z rajdu, a nowy dyrektor Dakaru traci swoją posadę”.
Urodzony zwycięzca… do kupienia w salonie?
Pamiętać trzeba, że wielokrotnie motocykle YZE zajmowały więcej niż 1 czołowe miejsce (np. Dakar 1995: pierwsze dwa miejsca), wygrywały też w rajdach innych niż Dakar (np. Paryż Pekin 1992: pierwsze dwa miejsca, a kolejne 4 miejsca inne modele Yamahy).
Ktoś kiedyś napisał, że gdyby nie zakończono produkcji cywilnego modelu (wtedy promowanie modelu cywilnego przestało mieć sens), model ten wygrywałby jeszcze długo. I coś w tym jest.
Na ile jednak model cywilny jest podobny do rajdowego ? Teoretycznie do 1994 startował w klasie „motocykle fabryczne” i musiał być do seryjnego bardzo zbliżony, choć niezaprzeczalnie zwycięzca Dakaru nie jeździł podrasowanym motocyklem ze standardowym silnikiem z linii produkcyjnej.
Jednostka napędowa miała być stworzona od podstaw, sucha miska olejowa, dwa cylindry w rzędzie, moc ponad 75 KM, zwarta budowa, wydajny system chłodzenia, niskie spalanie, konstrukcja głowicy ukierunkowana na jak największą moc, ogromna trwałość i przede wszystkim niezawodność – takie cele postawili sobie inżynierowie z Yamahy. Silnik ten najpierw trafił do wyczynowych modeli, gdzie sprawdził się wprost rewelacyjnie, a po kosmetycznych modyfikacjach prosto do jednośladów zjeżdżających z taśmy produkcyjnej. Największy konkurent – Honda NXR 800V (protoplasta Africa Twin) posiadał silnik z…. choppera! Przewagą Yamahy jest tzw. sucha miska olejowa (dwie pompy oleju), która zapewnia niezawodność systemu smarowania i duży, zewnętrzny zbiornik oleju – którego w układzie jest 4 litry, i który pełni również rolę dodatkowej „chłodnicy”. Dzięki temu naprawdę trudno ten silnik zagotować w Super Tenere.
„Cywilna” Super Tenere XTZ 750 przez wszystkie lata produkcji pozostała przy pojemności 750 i nie wymagała praktycznie żadnych zmian (zmieniono detale typu kształt przełączników, podnóżków pasażera oraz miejsce umieszczenia regulatora). W silniku 750 cm3, który nastawiony był na niezawodność, wykorbienie czopów wału wynosi 360st. ( a więc oba tłoki znajdują się w tym samym położeniu, zapłon wypada naprzemiennie) co wpłynęło na żywotność jednostki dla której bezawaryjne przebiegi 250 000 km nie są niczym niezwykłym. Nieco zabawny jest za to dźwięk przypominający Fiata CC700 (taki sam układ tłoków). W dalekich podróżach cichy i niewibrujący silnik jest wybawieniem dla motocyklisty.
Modernizacje silnika były związane z doświadczeniami z rajdów. Koncern Yamaha w wersjach rajdowych stosował silnik o pojemności 800 cm3 (oficjalnie 750 cm3), a później 850 cm3. Oczywiście wersja cywilna posiadała silnik 750 cm3, a rozwiercony o 100 cm3 silnik zastosowano w TDM 850. W roku 1996 czopy wałku korbowego przestawiono o 270 stopni i powstała „rzędowa V-ka”. Silnik ten rok wcześniej trafił do sportowo-szosowego TRX 850, a chwilę później do TDM. W nowym milenium silniki w obu modelach powiększono do 900 cm3.
Jak wyglądały motocykle ścigające się w rajdach w latach 89-98
W 1989 startował model YZE 750 OW94 jeszcze jednocylindrowy.
(więcej zdjęć na: http://www.rallye-tenere.net/BgYZE750.html)
W 1990 wystartował model YZE 750T OWB8, a 1991 model YZE 750T OWC5 – oba z silnikiem 800 cm3. W tym drugim nastąpiło pierwsze zwycięstwo pod flagą Yamaha Sonauto.
(więcej http://www.rallye-tenere.net/So_YZE-750-T_extr.htm)
Zacytujmy zatem opis modelu (tłumaczenie z opisu sprzedawanych w 2011 roku na www.classic-motorbikes.com oryginalnych egzemplarzy rajdowych i zastępczych, obecnie dostępne na http://www.rallye-tenere.net/Orioli%20XTZ%20850%20R.htm ):
„W 1991 roku w rajdzie Paryż Dakar Rally francuski dealer Yamahay „Sonauto Yamaha” wystawił do rajdu trzy motocykle. Jeden o oznaczeniu OWC5 przeznaczono dla Stepfana Peterhansela, a dwa kolejne – OWB8 dla Gillesa Lalaya i Thierriego Magnaldiego. Zdobyli oni trzy pierwsze miejsca w klasyfikacji generalnej. Różnice pomiędzy OWB8, a OWC5 polegają na zastosowaniu w tym pierwszym przedniego widelca wyczynowego marki Kayaba. Nazwa OW w nomenklaturze Yamahy oznacza motocykl fabryczny
(oficjalnie motocykl rozwijany przez Dział Rozwoju Motocykli Yamaha w Japonii).
Specyfikacja techniczna
Yamaha YZE 750 T Super Tenere
OWB8 Paris-Dakar Thierry Magnaldi
– dwucylindrowy, czterosuwowy, chłodzony cieczą
– 800 ccm
– 75 KM
– 2 x gaźnik Mikuni
– skrzynia 5-biegowa
– trzy zbiorniki paliwa (łącznie 60 l, w tym 2×35 l na przedzie i z tyłu 1×25 l)
– rama grzbietowa z podwieszanym silnikiem
– widelec teleskopowy Kayaba o średnicy 45 mm i skoku 300 mm
– amortyzator centralny Öhlins o skoku 280 mm
– z przodu tarcza o średnicy 300 mm
– z tyłu tarcza o średnicy 240 mm
– przednia opona Michelin 90/90-21
– tylna opona Michelin 140/90-18
– masa sucha 185 kg”
W kolejnym roku silnik rozwiercono i powstał YZE 850T (start w 1992 z silnikiem TDM 850 3VD), który zwyciężał dalej w Dakarze.
I znów pomocny będzie opis sprzedawanych na www.classic-motorbikes.com – tym razem egzemplarz zapasowy Peterhansela z 1992 roku wystawiono za cenę wywoławczą 35 000 euro.
Yamaha XTZ 850 R
Spec. S. Peterhansel
Rok produkcji: 1992
Przebieg: 10 km (6 mil)
Kolor: ciemny niebieski
Stephane Peterhansel (Mistrz Świata Enduro, 6-krotny zwycięzca Dakaru) jeżdżący najnowocześniejszym jak na owe czasy motocyklem enduro – XTZ 850 R, wygrywał pierwszych latach produkcji tego modelu najważniejsze rajdy świata jak np. Paryż – Sirte (Libia) – Le Cap (Kapsztad, RPA) – (styczeń 1992 r.) czy Paryż – Moskwa – Pekin (sierpień 1992 r.), a kolejno zajął pierwsze miejsce w styczniu 1993 r. w rajdzie Paryż-Dakar.
Prezentowany motocykl był przygotowywany specjalnie dla Peterhansela, czyli był jednym z kilku, które zrobił dla niego Dział Rozwoju Yamahy. Jest on identyczny z tym, które startowały w latach 1992-93, jednak nie został nigdy przez niego użyty (z racji tego, że motocykl którym jeździł nie ulegał większym awariom).
Specyfikacja techniczna
1992 Yamaha XTZ 850 R (OWD 8)
- silnik chłodzony cieczą
- moc: 80 KM
- pojemność: 850 ccm
- zasilanie: 2 x gaźnik Mikuni 46 mm
- rama grzbietowa
- przednie zawieszenie: Kayaba TT 45 mm
- zbiorniki paliwa: dwa aluminiowe z przodu (łącznie 35 litrów) i jeden z tyłu (25 litrów)
- kompletny układ wydechowy ze stali nierdzewnej
- 5-biegowa skrzynia
- piasty: magnezowe
- obręcze: TT D.I.D.
- przednia tarcza 300 mm
- tylna tarcza 240 mm
- masa 200 kg
- pr. max 180 km/h „
Od 1996 roku rajdowa YZE startowała z silnikiem TRX 850 4TX. Tym razem nie wygrał Peterhansel – przez problemy z paliwem (protesty u organizatorów nic nie dały), ale zwyciężyła i tak YZE850 z teamu Belgrady (Eddie Orioli). Motocykl ten był również w 2011 roku wystawiony na sprzedaż – oryginalny egzemplarz na którym wygrał Eddie Orioli wystawiono za 45 000E
- Yamaha XTZ 850, 80 KM
- Dwa gaźniki Mikuni
- widelec teleskopowy marki Kayaba (upside-down) o średnicy 55 mm
- zawieszenie tylne Ohlins
- 3 aluminiowe zbiorniki: z przodu 38 l, dodatkowe 20 l po bokach
Nie tylko dakar
Rajd Dakar nie był jedynym takim rajdem na świecie. Szczególnie rok 1992 był rokiem rajdu Paryż-Moskwa-Pekin, którego trasa biegła przez Polskę. Wielu z nas rozgrzały do czerwoności te wspaniałe motocykle które można było nareszcie zobaczyć na własne oczy.
Tablica wyników na samym końcu filmu podaje takie wyniki:
Mamy przyjemność pokazać chyba nigdzie nie publikowane zdjęcia Sławka Kamińskiego z tego rajdu:
Foto: Sławek Kamiński – Warszawa 1992
Foto: Sławek Kamiński – Warszawa 1992
Foto: Sławek Kamiński – Warszawa 1992
Foto: Sławek Kamiński – Warszawa 1992
Koniec epoki i obecne youngtimery
Rok 1995 był końcem produkcji XTZ 750 (motocykle były sprzedawane jeszcze przez 2 lata), więc i rozwijanie modelu YZE nie miało już sensu. Kolejne dwa zwycięstwa przypadły dla BMW 650, a później rozpoczęło się nieprzerwane pasmo sukcesów KTM. Oczywiście należy nadmienić, że zwycięstwo to nie tylko sprzęt, ale też ludzie: mechanicy, kierowcy – do których Yamaha miała jak widać szczęście.
Lista zwycięskich kierowców i modeli w rajdach Dakar.
Jeśli ktoś obecnie chce jeździć cywilną wersją Super Tenere nie musi wydać majątku. Zadbane modele można kupić za około 7000 zł (choć ceny zaczynają się od 4000 zł). Co ciekawe motocykl pomimo swoich 15-20 lat jest nadal niezawodny – pod warunkiem trafienia na zadbany egzemplarz. Pod koniec 2011 roku wykonano nawet ciekawe porównanie: „Yamaha XTZ750 Super Tenere kontra BMW F800GS – Czy turystyczne enduro za 4 tysiące potrafi tyle samo, co turystyczne enduro za 40 tysięcy złotych?”
Jedną z ciekawszych opcji jest możliwość naśladowania w XTZ ewolucji silnikowych YZE w rajdach. Pierwszą opcją jest zwiększenie pojemności do 800 cm3 przez włożenie tłoków i cylindrów od TDM 4TX (powstaje 800 cm3), drugą całego silnika od wersji 3VD (z minimalnymi przeróbkami), a trzecią – zainstalowanie jednostki od wersji 4TX, jednak wymaga to więcej pracy. Niektórzy chcąc zwiększyć osiągi, stosują skrzynie biegów od TDM 850. Są też tacy, którzy wkładaja w ramę silnik z wtryskiem – od TDM 900 jednak wymaga to sporych nakładów pracy.
Jako kolejną ciekawostkę podam, że silnik 900cm od TDM wykorzystuje od 2010 roku Rafał Sonik w swoim quadzie Yamaha Raptor m.in. w rajdzie Paryż-Dakar.
Szczególnie podziękowania dla miłośników modeli Tenere z www.xtzclub.pl
[poskładali z różnych źródeł: kamilltee i LukaSS]
Opis modelu http://chudzikj.republika.pl/XTZ750.htm
„Yamaha XTZ 750 Tenere – w cieniu Africa Twin?”
Portal „Legendy Dakaru – Tenere” (niemiecka)
xtz w rajdach (francuska) – WSZYSTKIE MODELE ROCZNIKAMI Z OPISEM
